Τι είναι ο εθισμός;

Ο εθισμός είναι μία κατάσταση που προκαλείται όταν ένα άτομο καταναλώνει μία ουσία (π.χ. αλκοόλ, κοκαΐνη, νικοτίνη) ή ασκεί μία δραστηριότητα (π.χ. τυχερά παιχνίδια, sex, ψώνια) που μπορεί να είναι ευχάριστη, η συνέχιση της οποίας, όμως, γίνεται ψυχαναγκαστική και παρεμβαίνει σε συνηθισμένες ευθύνες και αρμοδιότητες, όπως, για παράδειγμα, η εργασία, οι σχέσεις ή η υγεία. Τα άτομα που έχουν αναπτύξει έναν εθισμό μπορεί να μη γνωρίζουν ότι η συμπεριφορά τους είναι εκτός ελέγχου και προκαλεί προβλήματα για τον εαυτό τους και τους άλλους. Η εθιστική συμπεριφορά χαρακτηρίζεται από εξασθένιση του συμπεριφορικού ελέγχου με συνέπεια το άτομο να παρουσιάζει μειωμένη αναγνώρισης σημαντικών προβλημάτων στις συμπεριφορές και τις διαπροσωπικές σχέσεις με τους γύρω του.

Οι τύποι εθισμού κυμαίνονται από καθημερινά φάρμακα όπως, π.χ. το αλκοόλ και η κοκαΐνη, σε συμπεριφορές, όπως, π.χ. το παιχνίδι και η κλοπή. Ορισμένοι τύποι εθισμού προσδιορίζονται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-IV-TR), ενώ άλλοι είναι πιο αμφιλεγόμενοι και έχουν αναγνωριστεί από ορισμένους επαγγελματίες εθισμού. Οι τύποι εθισμού που παρατηρούνται με τη χρήση ναρκωτικών καθορίζονται στο DSM-IV-TR, το οποίο, όμως, χρησιμοποιεί τους όρους κατάχρησης ουσιών και εξάρτησης από αυτές. Δεν ισοδυναμεί με τον εθισμό άμεσα, αλλά μάλλον αναφέρεται στην επιβλαβή χρήση ουσιών. Ο εθισμός είναι ψυχολογικός και συμπεριφορικός. Οι εξάρσεις χαρακτηρίζονται από λαχτάρα, καταναγκασμό, αδυναμία να σταματήσει το άτομο να χρησιμοποιεί τη φαρμακευτική αγωγή και δυσλειτουργία του τρόπου ζωής λόγω χρήσης ναρκωτικών. Οι εθισμοί συμπεριφοράς είναι αυτοί που δεν περιλαμβάνουν κάποια ουσία. Αυτός ο τύπος εθισμού μπορεί να είναι μία διαταραχή ελέγχου παρορμήσεως όπως ορίζεται στο DSM-IV-TR, ή ένας εθισμός που αναγνωρίζεται από έναν εξειδικευμένο εθισμό. Οι συμπεριφοριστικοί εθισμοί εκτός του DSM-IV-TR είναι αμφιλεγόμενοι και πολλοί επιστήμονες δεν αισθάνονται ότι ικανοποιούν την απαίτηση να αποτελούν επίσημο εθισμό.

Κατάλογος εθισμών σε ουσίες
Οι διαταραχές χρήσης ουσιών στο DSM-IV-TR παρέχουν έναν κατάλογο εθισμών σχετικά με τις ακόλουθες ουσίες:

• Αλκοόλ
• Καπνός
• Οπιοειδή (όπως η ηρωίνη)
• Τα συνταγογραφούμενα φάρμακα (ηρεμιστικά, υπνωτικά ή αγχολυτικά χάπια)
• Κοκαΐνη
• Κάνναβη (μαριχουάνα)
• Οι αμφεταμίνες (όπως η μεθαμφεταμίνη, γνωστή ως meth)
• Ψευδαιστονογόνα
• Εισπνοές
• Άλλες μη καθορισμένες ουσίες.

Κατάλογος εθισμών που προέρχονται από αδυναμία ελέγχου παρόρμησης
Το DSM-IV-TR παραθέτει διαταραχές που προέρχονται από αδυναμία του ατόμου να ελέγξει συγκεκριμένες παρορμητικές συμπεριφορές, οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένα είδος εθισμού. Παρακάτω είναι ένας κατάλογος των αναγνωρισμένων διαταραχών ελέγχου παρόρμησης:

• Διαλείπουσα εκρηκτική διαταραχή (καταναγκαστικές επιθετικές πράξεις)
• Κλεπτομανία (καταναγκαστική κλοπή)
• Πυρομανία (ψυχαναγκαστική πυρκαγιά)
• Τυχερά παιχνίδια.

Κατάλογος εθισμών που σχετίζονται με τη συμπεριφορά
Έχει προταθεί ένας τύπος εθισμών που αφορούν στη συμπεριφορά του ατόμου. Ακολουθεί μία λίστα συμπεριφορών που έχουν διαπιστωθεί ως εθιστικές:

• Εμμονή με το φαγητό
• Πορνογραφία
• Διαδίκτυο
• Ηλεκτρονικά παιχνίδια
• Εργασία
• Σωματική άσκηση
• Πνευματική εμμονή (σε αντίθεση με τη θρησκευτική αφοσίωση)
• Πόνος (αναζήτηση)
• Ψώνια.

Όταν γίνεται αναφορά σε οποιοδήποτε είδος εθισμού, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι η αιτία του δεν είναι απλώς μία αναζήτηση για ευχαρίστηση, και ότι ο εθισμός δεν έχει καμία σχέση με την ηθική ή τη δύναμη του χαρακτήρα του ατόμου. Οι ειδικοί συζητούν εάν ο εθισμός αποτελεί «ασθένεια» ή ψυχική διαταραχή, είτε πρόκειται για εξάρτηση από τα ναρκωτικά είτε για κάποια άλλη πτυχή του εθισμού.
Η λέξη «εθισμός» χρησιμοποιείται με διάφορους τρόπους. Ένας ορισμός περιγράφει τον φυσικό εθισμό. Αυτή είναι μία βιολογική κατάσταση στην οποία το σώμα προσαρμόζεται στην παρουσία ενός φαρμάκου, έτσι ώστε το φάρμακο να μην έχει πλέον το ίδιο αποτέλεσμα, αλλιώς γνωστό ως ανοχή. Μία άλλη μορφή φυσικής εξάρτησης είναι το φαινόμενο της υπερβολικής αντίδρασης από τον εγκέφαλο στα φάρμακα (ή στα συνθήματα που σχετίζονται με τα φάρμακα).
Ωστόσο, οι πιο εθιστικές συμπεριφορές δεν σχετίζονται με σωματική ανοχή. Οι άνθρωποι συνήθως χρησιμοποιούν ναρκωτικά, τυχερά παιχνίδια ή ψωνίζουν αναγκαστικά ως αντίδραση στο stress τους, ανεξάρτητα από το αν έχουν φυσική εξάρτηση ή όχι. Δεδομένου ότι αυτοί οι ψυχολογικοί εθισμοί δεν βασίζονται σε αποτελέσματα φαρμάκων ή εγκεφάλου, μπορούν να ερμηνεύσουν το γιατί οι άνθρωποι συχνά αλλάζουν εθιστικές ενέργειες από ένα φάρμακο σε ένα τελείως διαφορετικό είδος φαρμάκου ή ακόμα και σε μία συμπεριφορά που δεν σχετίζεται με τα φάρμακα.

Αντιμετώπιση του εθισμού
Η εστίαση στον εθισμό αυτόν καθεαυτόν δεν έχει σημασία καθώς είναι η ανάγκη να αναληφθεί δράση κάτω από συγκεκριμένα είδη stress. Η αντιμετώπιση όλων των ειδών του εθισμού απαιτεί την κατανόηση του πώς αυτός λειτουργεί ψυχολογικά. Επομένως, για την επιτυχή αντιμετώπιση του εθισμού είναι εξαιρετικά απαραίτητη η βοήθεια από ειδικό ψυχολόγο ο οποίος θα αναζητήσει μέσω ψυχοθεραπείας το πώς ο εθισμός, σε κάποια ουσία ή ενέργεια, λειτουργεί ψυχολογικά στο άτομο και, στη συνέχεια, θα προβεί στις κατάλληλες θεραπείες, προσαρμοσμένες στο είδος του εθισμού και στο άτομο, ώστε αυτός να αντιμετωπιστεί πλήρως.